Historia Polski | XX–XXI wiek
Spis treści
- Eugeniusz Kwiatkowski – budowniczy Gdyni
- Mały sabotaż – Szare Szeregi w walce o wolną Polskę
- Akcja N – drukowana dywersja
- „Za kulisami bezpieki i partii” – Radio Wolna Europa i zeznania Józefa Światły
- „Akcja balonowa” – balonami ponad żelazną kurtyną
- Na wojennej ścieżce – władza PRL kontra Kościół katolicki
- Kultura w PRL w latach 70.
- Karnawał Solidarności 1980–1981
- Stan wojenny
- 4 czerwca 1989 — pierwsze wolne wybory w Polsce
- Polska droga do NATO
- Grudzień 1970
- Opozycja w latach 70. – powstanie KOR-u
- Październik 1956
Eugeniusz Kwiatkowski – budowniczy Gdyni
W roku 1918 Polska, po 123 latach zaborów, odzyskała niepodległość. Dla młodego państwa niezwykle ważne było zbudowanie silnej gospodarki, a to nie mogło się udać bez nowoczesnego nadmorskiego portu. W 1921 roku rozpoczęto budowę portu w Gdyni, jej szybka realizacja byłaby niemożliwa bez Eugeniusza Kwiatkowskiego, ministra handlu i przemysłu. Dzięki filmowi poznasz przyczyny i przebieg budowy portu, a także dowiesz się, co w nim przeładowywano oraz dlaczego 100 lat temu Eugeniusz Kwiatkowski był idolem nastolatków.
- klasy 4 szkoły podstawowej
Podstawa programowa: dział IV Postacie i wydarzenia o doniosłym znaczeniu dla kształtowania polskiej tożsamości kulturowej. Uczeń sytuuje w czasie i opowiada o: Eugeniuszu Kwiatkowskim i budowie Gdyni
Mały sabotaż – Szare Szeregi w walce o wolną Polskę
W trakcie II wojny światowej polski ruch oporu przeciw okupantom musiał zejść do konspiracji. W sposób tajny działało także harcerstwo, które przybrało kryptonim Szare Szeregi. Harcerze prowadzili działania w ramach tzw. małego sabotażu; były to z pozoru drobne działania, ale mające duże znaczenie – chodziło o wprowadzenie zamieszania i utrudnianie życia okupantowi. Z filmu dowiecie się, czym dokładnie był mały sabotaż, zobaczycie oryginalne dokumenty z okresu II wojny światowej oraz poznacie trzech harcerzy: „Zośkę”, „Alka” i „Rudego” – mistrzów działań sabotażowych.
- klasy 6 szkoły podstawowej
Podstawa programowa: dział IV Postacie i wydarzenia o doniosłym znaczeniu dla kształtowania polskiej tożsamości kulturowej. Uczeń sytuuje w czasie i opowiada o: pkt. 14. „Zośce”, „Alku”, „Rudym” i „Szarych Szeregach”
Akcja N – drukowana dywersja
Rolą referatu N, utworzonego w 1941 roku w Biurze Informacji i Propagandy, były działania dywersyjne skierowane przeciwko Niemcom – zarówno żołnierzom, jak i ludności cywilnej. W ramach akcji drukowano gazety, ulotki i plakaty, które miały podważać wiarę w potęgę III Rzeszy, np. pokazując rzeczywistą sytuację militarną kraju, a także wprowadzać zamieszanie i niepewność, m.in. poprzez fałszowanie rozporządzeń władz niemieckich.
- klasy 7 szkoły podstawowej oraz szkoła ponadpodstawowa
Podstawa programowa:
- klasy 8 szkoły podstawowej: dział 34. Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką, pkt 4: uczeń charakteryzuje polityczną i militarną działalność Polskiego Państwa Podziemnego, w tym formy oporu wobec okupantów.
- szkoła ponadpodstawowa (zakres podstawowy): dział 48. Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką: pkt. 6: uczeń charakteryzuje postawy polskiego społeczeństwa wobec polityki okupantów oraz wymienia przykłady heroizmu Polaków, w tym: Witolda Pileckiego, Maksymiliana Marii Kolbego;
- dział 50. Działalność władz Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie i w okupowanym kraju: pkt. 5: uczeń charakteryzuje organizację i cele Polskiego Państwa Podziemnego, pkt. 6: uczeń charakteryzuje polityczną i militarną działalność Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych i Batalionów Chłopskich; wskazuje różne formy oporu wobec okupantów.
„Akcja balonowa” – balonami ponad żelazną kurtyną
Czasem zagłuszanie audycji Radia Wolna Europa było tak duże, że jego redakcja musiała szukać innych sposobów dotarcia do odbiorców w Polsce. W 1955 roku za pomocą balonów wysłano do Polski około 3 milionów broszur „Za kulisami bezpieki i partii”, zawierających sensacyjne rewelacje Józefa Światły, nadawane wcześniej na antenie. Z filmu dowiesz się, jak zbudowany był balon, który mógł przelecieć kilkaset kilometrów!
- Uzupełnienie do filmu „Za kulisami bezpieki i partii” — Radio Wolna Europa i zeznania Józefa Światły
Na wojennej ścieżce – władza PRL kontra Kościół katolicki
Religia i ideologia komunistyczna nigdy nie szły ze sobą w parze. Pod koniec lat 40. władza PRL rozpoczęła walkę z cieszącym się ogromnym autorytetem w społeczeństwie – Kościołem katolickim i toczyła ją praktycznie do końca panowania ustroju komunistycznego w Polsce. Stopień natężenia tego konfliktu zmieniał się jednak w różnych okresach funkcjonowania państwa. Z filmu dowiesz się jak kształtowały się wzajemne relacje pomiędzy władzą PRL a Kościołem Katolickim od połowy lat 50. do końca lat 70. XX wieku.
- klasy 8 szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
- klasa 8 szkoły podstawowej dział XXXIX Polska w latach 1957-1981. Uczeń pkt. wyjaśnia znaczenie roli Kościoła katolickiego dla stosunków politycznych i społecznych.
- szkoła ponadpodstawowa (zakres podstawowy) dział 57. Polska w latach 1957-1981. Uczeń: pkt. 3 wyjaśnia społeczno-polityczną rolę Kościoła katolickiego.
„Za kulisami bezpieki i partii”
Radio Wolna Europa i zeznania Józefa Światły
Jesienią 1954 roku Polska Rozgłośnia Radia Wolna Europa rozpoczęła nadawanie cyklu audycji z relacjami Józefa Światły, wysokiego funkcjonariusza bezpieki, który zbiegł na Zachód. Światło obnażył metody działania partii komunistycznej oraz aparatu bezpieczeństwa. Ujawnione przez niego rewelacje doprowadziły do złagodzenia terroru w PRL i likwidacji Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego.
- klasy 8 szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
- klasy 8 szkoły podstawowej dział XXXIV Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką, pkt 4: uczeń charakteryzuje polityczną i militarną działalność Polskiego Państwa Podziemnego, w tym formy oporu wobec okupantów.
- szkoła ponadpodstawowa (zakres podstawowy): dział 48. Polska pod okupacją niemiecką i sowiecką. Pkt. 6: charakteryzuje postawy polskiego społeczeństwa wobec polityki okupantów oraz wymienia przykłady heroizmu Polaków, w tym: Witolda Pileckiego, Maksymiliana Marii Kolbego; dział 50. Działalność władz Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie i w okupowanym kraju. Uczeń: pkt. 5: uczeń charakteryzuje organizację i cele Polskiego Państwa Podziemnego, pkt. 6: uczeń charakteryzuje polityczną i militarną działalność Armii Krajowej oraz Narodowych Sił Zbrojnych i Batalionów Chłopskich; wskazuje różne formy oporu wobec okupantów.
Kultura w PRL w latach 70.
Kultura w PRL znalazła się w szczególnie trudnym położeniu. Jak każda inna dziedzina życia w państwie totalitarnym została poddana kontroli – zaprzęgnięto ją w ramy określonej z góry polityki. Dekada gierkowska dla kultury oznaczała otwarcie się na zachód. Równolegle rozwijano rodzime produkcje: duże znaczenie zyskała telewizja, kręcono również filmowe superprodukcje, sukcesy odnosił polski teatr, także eksperymentalny. Lata 70. to początek kultury niezależnej, skupionej głównie wokół środowisk studenckich, a także coraz większego wpływu twórców emigracyjnych i stworzenie wydawnictw podziemnych, tzw. drugiego obiegu.
- klasy 8 szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
- klasa 8 szkoły podstawowej: dział XXXXIX Polska w latach 1957–1981. Uczeń: pkt. 2. charakteryzuje realia życia społecznego i kulturalnego z uwzględnieniem specyfiki czasów gomułkowskich i gierkowskich.
- szkoły ponadpodstawowe: dział LVII Polska w latach 1957–1981. Uczeń: pkt. 4. charakteryzuje osiągnięcia polskich twórców kultury, ludzi nauki i sportowców w latach 60. i 70. (zakres rozszerzony).
Karnawał Solidarności 1980–1981
Okres od podpisania porozumień sierpniowych w 1980 roku do wprowadzenia stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku nazywamy „karnawałem Solidarności”. W ciągu tych 16 miesięcy władze, bojąc się utraty kontroli nad państwem, były ugodowe jak nigdy wcześniej w historii PRL. Narastał jednak kryzys społeczny i grożący całkowitym załamaniem kryzys gospodarczy, musiano także liczyć się z możliwą ingerencją wojsk Układu Warszawskiego w wewnętrzne sprawy Polski. W obliczu tego kryzysu władza zdecydowała się na wprowadzenie stanu wojennego.
Z filmu dowiesz się, jak przebiegały strajki sierpniowe, jak powstał i zorganizowany został NSZZ Solidarność, a także jakie wydarzenie polityczne poprzedziły wprowadzenie stanu wojennego.
- klasy 8 szkoły podstawowej, szkoły ponadpodstawowe (zakres podstawowy i rozszerzony)
Podstawa programowa:
- klasa 8 szkoły podstawowej Dział XXXIX Polska w latach 1957–1981. Uczeń: pkt 6. wyjaśnia przyczyny i następstwa strajków sierpniowych w 1980 r.; pkt 7. charakteryzuje ruch społeczny „Solidarność” i ocenia jego wpływ na przemiany społeczno-polityczne w Polsce i w Europie.
- szkoły ponadpodstawowe (zakres podstawowy) Dział LVII Polska w latach 1957–1981. Uczeń: pkt. 6 wyjaśnia przyczyny i następstwa strajków w 1980 roku; pkt. 7. charakteryzuje ruch społeczny „Solidarność” i ocenia jego wpływ na przemiany społeczno-polityczne w Polsce i w Europie.
- szkoły ponadpodstawowe (zakres rozszerzony) Dział LVII Polska w latach 1957–1981. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: pkt. 3. rozpoznaje najważniejsze postacie „Solidarności” (z perspektywy ogólnopolskiej i lokalnej);
Dział LVIII Dekada 1981–1989. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: pkt. 3. opisuje wpływ Kościoła katolickiego na ruch społeczny Polaków; pkt. 4. charakteryzuje realia życia codziennego w PRL lat 80.
Stan wojenny
W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku w całym kraju wprowadzono stan wojenny. Dla społeczeństwa oznaczało to daleko idące ograniczenia, przedstawiciele opozycji zostali internowani, a próby demonstrowania sprzeciwu wobec działań władz były brutalnie tłumione. Pozostający na wolności działacze solidarnościowi musieli zejść do podziemia. W filmie omówione zostaje także działanie kultury (zarówno państwowej, jak i podziemnej, opozycyjnej), a nawet charakterystyczny dla tego okresu czarny humor. Stan wojenny został oficjalnie zniesiony dopiero 22 lipca 1983 roku. Ale nie oznaczało to przywrócenia w kraju normalności – kolejne lata były czasem pogłębiającego się kryzysu ekonomicznego i społecznego.
- klasy 8 szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
- klasa 8 szkoły podstawowej: dział XL Dekada 1981–1989. Uczeń: pkt. 1. wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, opisuje jego przebieg i konsekwencje; pkt. 2. przedstawia postawy Polaków wobec stanu wojennego, fenomen oporu społecznego;
- szkoły ponadpodstawowe: dział LVIII Dekada 1981–1989. Uczeń: pkt. 1. wyjaśnia przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, opisuje jego specyfikę oraz społeczne, gospodarcze i polityczne skutki; pkt. 2. charakteryzuje postawy Polaków wobec stanu wojennego, przedstawia formy oporu społecznego (zakres podstawowy).
4 czerwca 1989 — pierwsze wolne wybory w Polsce
4 czerwca 1989 roku odbyły się w Polsce pierwsze od zakończenia II wojny światowej częściowo wolne wybory parlamentarne. Przeprowadzenie ich było możliwe dzięki kontraktowi, który został zawarty podczas obrad Okrągłego Stołu pomiędzy władzą PRL a częścią środowiska opozycyjnego skupionego wokół Lecha Wałęsy. Z filmu dowiesz się jak przebiegała kampania wyborcza rywalizujących ze sobą stron, jak ostatecznie zakończyła się wyborcza rozgrywka oraz jak wynik czerwcowych wyborów wpłynął na dalsze losy Polski.
- klasy 8 szkoły podstawowej, szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
- klasa 8 szkoły podstawowej: dział XLI Narodziny III Rzeczypospolitej. Uczeń: pkt. 1 opisuje kluczowe przemiany ustrojowe w latach 1989–1997
- szkoła ponadpodstawowa (zakres podstawowy): dział LIX Narodziny III Rzeczypospolitej i jej miejsce w świecie na przełomie XX i XXI wieku. Uczeń: pkt. 2. opisuje kluczowe przemiany ustrojowe w latach 1989–1997, wyjaśnia ich międzynarodowe uwarunkowania.
Polska droga do NATO
12 marca 1999 roku Polska po wielu latach starań dołączyła do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, zwanej w skrócie NATO. Zapewnienie bezpieczeństwa i obronności Polsce było jednym z najważniejszych zadań władz po 1989 roku. Z filmu dowiesz się, jak przebiegała polska droga do NATO: jakie istotne kroki podejmowała polska dyplomacja, a także dlaczego tak ważne było równoczesne wywieranie nacisku na władze USA przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
- klasy 8 szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
- klasa 8 szkoły podstawowej: dział XLII Miejsce Polski w świecie współczesnym. Uczeń: pkt. 2. wyjaśnia przyczyny i znaczenie przystąpienia Polski do NATO w 1999 r.
- szkoły ponadpodstawowe: dział LIX Narodziny III Rzeczypospolitej i jej miejsce w świecie na przełomie XX i XXI wieku. Uczeń: pkt. 5. charakteryzuje i ocenia polską politykę zagraniczną (w tym przystąpienie Polski do NATO i do Unii Europejskiej) - zakres podstawowy.
Grudzień 1970
14 grudnia 1970 roku w Stoczni Gdańskiej wybuchł strajk przeciwko wprowadzonym dzień wcześniej podwyżkom cen żywności. Protest szybko rozlał się poza bramy Stoczni, przeradzając się w powstanie robotnicze. Wkrótce strajkowało całe Wybrzeże, a także inne miasta w Polsce. Z filmu dowiesz się, jak przebiegały wydarzenia grudniowe, jakie działania wobec strajkujących podjęły służby porządkowe PRL, oraz jakich zmian, w konsekwencji strajków, dokonano na najwyższych szczeblach władzy. Usłyszysz również słynną „Balladę o Janku Wiśniewskim” – chłopcu, który w tragicznych okolicznościach stał się bohaterem Grudnia 1970.
- klasy 8 szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
- klasa 8 szkoły podstawowej: dział XXXIX Polska w latach 1957–1981.
Uczeń: pkt. 3. przedstawia i sytuuje w czasie różnorodność przyczyn kryzysów społecznych w latach 1968, 1970, 1976 i ich konsekwencje. - szkoły ponadpodstawowe: dział LVII Polska w latach 1957–1981.
Uczeń: pkt. 2. wyjaśnia genezę i następstwa kryzysów społecznych w latach 1968, 1970 i 1976. (zakres podstawowy).
Opozycja w latach 70. – powstanie KOR-u
Komitet Obrony Robotników był pierwszą jawną organizacją opozycyjną w PRL, która przeciwstawiła się represjom ze strony władzy i przełamała lęk Polaków przed komunistyczną dyktaturą. KOR powstał w roku 1976, gdy załamała się oparta na kredytach zaciąganych na Zachodzie polityka Edwarda Gierka. Z filmu dowiesz się o okolicznościach utworzenia KOR-u i do jakich celów został powołany. Poznasz jego głównych działaczy i największe osiągnięcia, m.in stworzenie tzw. drugiego obiegu, w którym wydawano publikacje bez ingerencji cenzury.
- klasy 8 szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
-
- klasa 8 szkoły podstawowej: dział XXXIX Polska w latach 1957–1981.
Uczeń: pkt. 5. opisuje narodziny i działania opozycji politycznej w latach 1976–1980. - szkoły ponadpodstawowe: dział LVII Polska w latach 1957–1981.
Uczeń: pkt. 4. charakteryzuje i ocenia działalność opozycji politycznej w latach 1976–1980 (zakres podstawowy);
- klasa 8 szkoły podstawowej: dział XXXIX Polska w latach 1957–1981.
pkt. 1. opisuje postawy społeczne od negacji i oporu po przystosowanie i współpracę (zakres rozszerzony)
Październik 1956
Przemiany październikowe 1956 roku w PRL, zwane też odwilżą gomułkowską, były pierwszym od czasu przejęcia władzy przez komunistów w Polsce tak poważnym zwrotem w polityce państwa. Nastąpiło wówczas zliberalizowanie systemu. Z filmu dowiesz się o reformach, jakie w Polsce powoli zachodziły od śmierci Józefa Stalina w 1953 roku, o erozji w strukturach władzy, która ciągnęła za sobą coraz większe zmiany, najbardziej widoczne w kulturze, w aktywizacji politycznej młodzieży i wybuchu niezadowolenia społecznego z kryzysu gospodarczego. Poznasz skutki poznańskiego czerwca i znaczenie wydarzeń październikowych. Klasy VIII szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowe
- klasy 8 szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstawowe
Podstawa programowa:
- klasa 8 szkoły podstawowej: dział XXXVIII Stalinizm w Polsce i jego skutki.
Uczeń: pkt. 3. wyjaśnia przyczyny i skutki poznańskiego czerwca 1956 roku (powstanie poznańskie) oraz znaczenie wydarzeń październikowych 1956 roku. - szkoły ponadpodstawowe: dział LVI Stalinizm w Polsce i jego erozja.
Uczeń: pkt. 3. wyjaśnia przyczyny i następstwa poznańskiego czerwca oraz znaczenie wydarzeń październikowych 1956 roku (zakres podstawowy).
