Ku pamięci Zdzisława Najdera
15 lutego 2021 roku, w wieku 90 lat, zmarł Zdzisław Najder – dyrektor Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 1982–1987, który w 1983 roku oskarżony został przez bezpiekę za szpiegostwo i skazany zaocznie w PRL na karę śmierci (wyrok uchylono w 1989).
Był historykiem literatury, działaczem opozycji w okresie PRL. Na przełomie lat 1975/1976 założyciel Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. W styczniu 1982 otrzymał azyl polityczny w Anglii. Po powrocie do kraju przewodniczący Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Prezes Polskiego Towarzystwa Conradowskiego. Autor m.in. książek: „Nad Conradem”, „Życie Conrada Korzeniowskiego”, „Ile jest dróg”, „Wymiary polskich spraw 1982−1990”, „Jaka Polska. Co i komu doradzałem”, „Sztuka i wierność: szkice o twórczości Josepha Conrada” oraz wywiadu rzeki „Nadgonić czas” przeprowadzonego przez Jana Pawelca i Pawła Szeligę.
Tak Zdzisław Najder wspominał pierwsze, konspiracyjne kontakty z Janem Nowakiem:
„Do roku 1982 spotykaliśmy się bardzo rzadko i oczywiście w tajemnicy; korespondowaliśmy też rzadko i bardzo ostrożnie: Pan Jan (w przeciwieństwie do niefrasobliwego Jerzego Giedroycia) przeszedł dobrą okupacyjną szkołę konspiracji i był starannie oględny w tym, co kładł na papier, choć wymienialiśmy listy tylko podczas moich wypadów za granicę. Kiedy w roku 1976 odszedł z RWE i zamieszkał w Austrii, w Pass Thurn, udało się nam (żonie i mnie) odwiedzić Nowaków i spędzić z nimi dwa dni. To było zapewne najprzyjemniejsze z naszych spotkań, wolne od jakichkolwiek instytucjonalnych uwarunkowań. Pamiętam, że głównym tematem wielogodzinnych rozmów była różnica między niby-Polską, którą był PRL, a Polską Prawdziwą, Niepodległą – przeszłą i przyszłą”.
Wzajemne relacje obu dyrektorów RWE bywały jednak naznaczone sporami, a ich rozmowy przeradzały się w burzliwe dyskusje:
„Byłem następcą pana Jana – z jego pomysłu. Potem nie raz były między nami różnice i konflikty. Starali się je łagodzić wspólni przyjaciele, jest ich przynajmniej trzech tu obecnych na sali. Podsycali inni ludzie, szkoda mi na nich czasu. Przy niektórych różnicach poglądów nadal się upieram. Nie zgadzałem się i nie zgadzam, że na jesieni 1989 większym zagrożeniem dla Polski były Niemcy niż Rosja. Dziesięć lat później nie zgadzałem się, i dzisiaj nie zgadzam, z atakiem Nowaka na politykę Józefa Becka w 1939 r. Z tym wszystkim podziwiam jego niestrudzoną pracowitość. I zaangażowanie do końca w sprawy naszego państwa. Na krótko przed śmiercią potrafił zmienić ocenę rządu prezydenta Busha jr. i skrytykował wojnę w Iraku. A wtedy jeszcze inni politycy mówili, że to „nasza wojna”. Jan Nowak-Jeziorański do końca pozostał na służbie”.
Źródła cytatów
- Zdzisław Najder [w:] „Jan Nowak Jeziorański. Kurier Armii Krajowej. Redaktor Radia Wolna Europa. Polityk”, red. Paweł Machcewicz, Rafał Habielski, Wrocław−Warszawa 2011, s. 237−243.
- Zdzisław Najder, Fanatyk służby Polsce, „Przegląd Polski” [tygodniowy dodatek literacko-społeczny „Nowego Dziennika”] 2005, nr 57, Nowy Jork, s. 4.
