Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego

„Memoriał” zajmuje się badaniami historycznymi i propagowaniem wiedzy o ofiarach terroru radzieckiego, a także ochroną praw człowieka w krajach byłego ZSRR. Prowadzi archiwa i bibliotekę. Przy stowarzyszeniu działa także muzeum „Życie i sztuka Gułagu”. Częścią działalności Memoriału są studia nad polskimi ofiarami represji, w tym zbrodni katyńskiej.

Nagroda została przyznana w symbolicznym momencie, 28 grudnia 2021 Sąd Najwyższy Federacji Rosyjskiej przychylił się do wniosku prokuratury o likwidację stowarzyszenia.

Organizację oskarżono o wielokrotne naruszenia ustawy o tzw. zagranicznych agentach. Przedstawiciel prokuratury oświadczył podczas rozprawy że, stowarzyszenie „kreuje fałszywy wizerunek ZSRR jako państwa terrorystycznego, usprawiedliwia oraz rehabilituje nazistowskich zbrodniarzy”. Decyzję można odczytywać jako kontynuację antydemokratycznych zmian w polityce historycznej Rosji.

„Jesteśmy dumni, że jako stowarzyszenie zostajemy laureatem Nagrody Jana Nowaka-Jeziorańskiego. To wsparcie przychodzi w trudnym dla nas czasie. Od trzydziestu lat zajmujemy się upamiętnianiem ofiar terroru radzieckiego i obroną praw człowieka na obszarze poradzieckim. Przez te wszystkie lata byliśmy i pozostajemy pewni, że to dla Rosji potrzebna i ważna sprawa” – zaznacza Elena Żemkowa, dyrektor wykonawczy „Memoriału” po otrzymaniu informacji o wyróżnieniu.

„To dopiero drugie w historii tej nagrody wyróżnienie przyznane konkretnej organizacji. W 2013 roku uhonorowaliśmy Instytut Literacki »Kultura«, powołany przez orędownika spraw wschodnich, Jerzego Giedroycia. Putin wciąż ma władzę, lecz nie ma monopolu na suwerenność. Prędzej czy później tę batalię z własnym narodem, na który podniósł rękę, przegra” – mówi dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich Adolf Juzwenko.

Nagroda Jana Nowaka-Jeziorańskiego wręczana jest co roku, we Wrocławiu, dla uhonorowania osób i instytucji, mających znaczący wkład w obalenie komunizmu, odzyskanie przez Polskę niepodległości oraz w kształtowanie społeczeństwa obywatelskiego w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Ustanowiona została w 2004 roku przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego, Kolegium Europy Wschodniej, miasto Wrocław, Uniwersytet Wrocławski oraz Zakład Narodowy im. Ossolińskich.