„Najlepszy z nieznanych”. O twórczości Zygmunta Haupta
Bohaterem dwudziestego drugiego odcinka podcastu „W księgarni” jest Zygmunt Haupt. „Baskijski diabeł” (Wydawnictwo Czarne 2016) to wydanie krytyczne utworów pisarza pod redakcją profesora Aleksandra Madydy. Prawie osiemset stron w 2007 roku ukazało się pierwotnie w skróconej formie w Wydawnictwie Czytelnik.
Haupt wydał za życia tylko jedną ukończoną książkę, zbiór opowiadań „Pierścień z papieru”, ale mimo tak niewielkiego dorobku otrzymał w 1962 roku Nagrodę Literacką „Kultury” i Nagrodę Fundacji Kościelskich. Cała jego twórczość zamyka się właściwie w dwóch pozycjach – „Pierścieniu…” i „Szpicy”, dość przypadkowo złożonej przez Renatę Gorczyńską z bardzo różnych tekstów, wydanej kilkanaście lat po śmierci pisarza.
Specyfika twórczości Haupta wiąże się bardzo mocno z jego emigrancką biografią – niemożność powrotu do Polski prowokowała do odzyskiwania wspomnień, wielokrotnego opisywania widzianych kiedyś miejsc lub do wymyślania nowych, na wzór tamtych, zapamiętanych z młodości.
Jeśli krytycy podejmują się analizy twórczości Haupta, zwracają uwagę na specyficzny sposób, w jaki pisze on o pamięci, nostalgii i jak wraca do miejsc utraconych. Pamięć pisarza to „pamięć widząca miejsca”, każde jego wspomnienie posiada zawsze obrazowy charakter i wymiar przestrzenny, stanowi określone topograficznie miejsce. Dla Haupta „widzieć” nie znaczy tylko „mieć przed oczami”, ale także opisać, by móc później odtworzyć w wyobraźni. Dla Haupta charakterystyczny jest oczywiście autobiografizm prozy i jej cechy związane ze strukturą gawędy i innych gatunków mówionych.
„Baskijski diabeł” to jak dotąd najobszerniejsze zestawienie utworów Zygmunta Haupta, tych rozproszonych i wydanych w tomach, w pismach literackich oraz wydobytych z archiwum pisarza na Uniwersytecie Stanforda.