Obozowe piosenki z Łupkowa i Gołdapi
English version below ↓
Po wprowadzeniu 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego część działaczek antykomunistycznych została aresztowana i uwięziona (na okres od kilku do kilkunastu miesięcy) w ośrodkach internowania, między innymi w Gołdapi, Olszynce Grochowskiej, Darłówku. Były wśród nich członkinie NSZZ Solidarność, Niezależnego Zrzeszenia Studentów, działaczki opozycji przedsierpniowej: Komitetu Obrony Robotników, Wolnych Związków Zawodowych, Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Wśród internowanych znalazły się robotnice, nauczycielki, dziennikarki, lekarki, rolniczki, urzędniczki, aktorki. Najmłodsza miała dziewiętnaście lat, najstarsza sześćdziesiąt trzy. Pozbawione kontaktu z rodzinami, odcięte od wiadomości o sytuacji w kraju, były poddawane naciskom, szantażowane.
Próbowano wymuszać na nich współpracę i uległość wobec władz PRL. By przetrwać ten trudny czas, internowane kobiety oddawały się rozmaitym aktywnościom, uczyły się nawzajem języków obcych, słuchały wykładów z historii i techniki konspiracyjnej, wykonywały ćwiczenia fizyczne, pisały nowe słowa na melodie znanych utworów, a wspólny śpiew dodawał im otuchy. „W procesie powstania tych piosenek istotną rolę odegrał czynnik kolektywny: powstawały jako improwizowana, wspólna praca. Początkowo, z braku materiałów piśmiennych układanie kolejnych piosenek polegało na wielokrotnym powtarzaniu poszczególnych zwrotek” – fragment wspomnień Elżbiety Szczepańskiej z książki Zanim wybaczę. Pamiętnik walki i zdrady, Wydawnictwo Replika, Zakrzewo 2009.
Piosenka My więziennej Polski dzieci została napisana przez działaczkę toruńskiego Zarządu Regionu NSZZ Solidarność i Niezależnego Zrzeszenia Studentów Krystynę Kutę (pseudonim Anna Czartek, dla znajomych Kika) w Gołdapi w 1982 roku. Nawiązuje do pieśni z czasów Powstania Styczniowego Ostatni Mazur. Po raz pierwszy opublikowana została na podziemnej kasecie Po dwóch stronach więziennego muru, nagranej jesienią 1982 roku przez Zofię Kotkowską w mieszkaniu Barbary Skoczylas w Łodzi na magnetofonie Nagra 1, obsługiwanym przez Tadeusza Kowalczyka. Piosenka My więziennej Polski dzieci była też śpiewana w innych ośrodkach internowania, funkcjonowała pod tytułem Fordonianka, pochodzącym od nazwy bydgoskiego więzienia Fordon. 24 lipca 1982 roku z tą właśnie pieśnią na ustach i transparentem, na którym szminką napisały „Solidarność”, ostatnie internowane opuściły Ośrodek Odosobnienia w Gołdapi. Był to wyraz protestu przeciwko władzom ośrodka, które zmuszały kobiety do poddania się przed wyjściem upokarzającym rewizjom osobistym, a także gest sprzeciwu wobec władz PRL, które ich wypuszczenie na wolność zaplanowały na 22 lipca – Święto Manifestu Lipcowego (momentu, w którym władzę w Polsce przejęły siły zależne od Związku Radzieckiego).
Piosenka Marsz Solidarność, śpiewana na melodię Marsz, marsz Polonia stworzoną przez Józefa Wybickiego w roku 1863, została napisana przez kobiety internowane w ośrodku w Gołdapi w roku 1982.
Trzynastego grudnia to kontrafaktura pieśni Dnia pierwszego września roku pamiętnego, która powstała we wrześniu 1939 roku, a wykonywana była w słynnym filmie Leonarda Buczkowskiego Zakazane piosenki. Tekst został stworzony w 1982 roku przez uwięzione działaczki Regionu Śląsko-Dąbrowskiego osadzone w więzieniu Sosnowiec–Radocha: Elżbietę Szczepańską z Akademii Wychowania Fizycznego w Katowicach i Barbarę Czyż z Kopalni Węgla Kamiennego Mysłowice.
Czy pani mieszka sama? jest przeróbką popularnej, przedwojennej piosenki autorstwa Andrzeja Własta. Jej wersja opozycyjna powstała w więzieniu Sosnowiec–Radocha, autorkami tekstu były Elżbieta Szczepańska, Ewa Kubica i Barbara Kozłowska. Fraza „Czy CIA dla pani dolary ma?” zmaterializowała się w Darłówku, gdy jeden z tworzących szpaler ZOMO-wców, powiedział nowo przybyłym internowanym „Wasze dolary z CIA będą nasze” (według relacji Barbary Kozłowskiej, Zabrze, 23 listopada 2005, wysłuchał i opracował Jan Jurkiewicz).
Wszystkie cztery piosenki pochodzą ze zbiorów Instytutu Pamięci Narodowej, z kasety magnetofonowej wydanej w 1982 roku przez Niezależną Oficynę Wydawniczą pod tytułem Zielona Wrona – obozowe piosenki z Łupkowa i Gołdapi.
ENG
After the introduction of martial law on December 13, 1981, some of the anti-communist activists were arrested and imprisoned (for a period of several to a dozen or so months) in internment centres, including in Gołdap, Olszynka Grochowska, and Darłówek. These women were members of the Independent Self-Governing Trade Union “Solidarity”, the Independent Student Association, and activists of the pre-August opposition, including: the Workers’ Defence Committee, the Free Trade Unions, the Movement for the Defence of Human and Citizen Rights. The internees were workers, teachers, journalists, doctors, farmers, clerks and actresses. The youngest one was nineteen, the oldest was sixty-three. Deprived of contact with their families, cut off from news about the situation in the country, they were pressured and extorted.
Attempts were made to force them to cooperate and submit to the authorities of the People’s Republic of Poland. In order to survive this tough time, the interned women indulged in various activities: they taught each other foreign languages, listened to lectures on history and underground techniques, performed physical exercises, wrote new lyrics to the melodies of well-known songs, and sang together for comfort. “The collective factor played a key role in the creation of these songs: they were the result of improvised, collaborative work. Initially, due to the lack of writing materials, composing new songs consisted in repeating individual verses many times” – an excerpt from Elżbieta Szczepańska’s memoirs Before I Forgive. The Diary of Struggle and Betrayal, Replika Publishing House, Zakrzewo 2009.
The song We, the Children of Prison Poland was written in Gołdap in 1982 by Krystyna Kuta (alias “Anna Czartek”, “Kika” for friends), an activist of the Toruń Regional Board of the Independent Self-Governing Trade Union “Solidarity” and the Independent Student Association. It refers to the song The Last Mazurian from the times of the January Uprising. It was published for the first time on the underground tape On Two Sides of the Prison Wall, recorded in autumn 1982 by Zofia Kotkowska in Barbara Skoczylas’ apartment in Łódź on the Nagra 1 tape recorder, operated by Tadeusz Kowalczyk. The song We, the Children of Prison Poland was also sung in other internment centres under the title Fordonianka, derived from the name of the Fordon prison in Bydgoszcz. On July 24, 1982, the last internees left the Detention Centre in Gołdap, singing this song and carrying a banner with the word “Solidarity” written on it with a lipstick. It was an expression of protest against humiliating body searches carried out by the Centre’s authorities before they discharged the women. It was also a gesture of opposition to the authorities of the People’s Republic of Poland, which had planned to discharge them from prison on July 22 – the National Day of the Rebirth of Poland (when power in Poland was taken over by forces dependent on the Soviet Union).
The song March Solidarity, sung to the melody of March, march Polonia by Józef Wybicki in 1863, was written by women interned in the centre in Gołdap in 1982.
December 13th is an adaptation of the song On September 1st of this Memorable Year, composed in September 1939 and performed in the famous film by Leonard Buczkowski Forbidden Songs. The lyrics was written in 1982 by activists of the Śląsko-Dąbrowski Region imprisoned in Sosnowiec – Radocha prison, namely Elżbieta Szczepańska from the Academy of Physical Education in Katowice and Barbara Czyż from the Hard Coal Mine in Mysłowice.
Do You Live Alone, Madam? is a remake of a popular, pre-war song by Andrzej Włast. Its oppositional version was created in the Sosnowiec – Radocha prison, the lyrics were written by Elżbieta Szczepańska, Ewa Kubica and Barbara Kozłowska. The phrase “Does the CIA have dollars for you?” was used in Darłówek, when one of the Motorized Reserves of the Citizens’ Militia members forming the lane told the newly arrived internees: “Your dollars from the CIA will be our” (according to Barbara Kozłowska’s account, Zabrze, November 23, 2005, listened and edited by Jan Jurkiewicz).
All four songs come from the collection of the Institute of National Remembrance, from a cassette tape released in 1982 by Independent Publishing House under the title The Green Crow – camp songs from Łupków and Gołdap.