Dwudziesty czwarty odcinek podcastu W księgarni poświęciliśmy szwedzkim przekładom Pana Tadeusza. Audycja przedstawia trzy tłumaczenia epopei, bazując na książce Ewy Teodorowicz-Hellman „Pan Tadeusz” w szwedzkich przekładach opublikowanej przez Świat Literacki w 2001 roku.

Ewa Teodorowicz-Hellman urodziła się w 1946 roku, jest badaczką, pedagogiem, dydaktykiem, propagatorką języka polskiego w Szwecji. Ukończyła polonistykę oraz germanistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Pracowała na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Wykłada na Uniwersytecie Sztokholmskim język oraz literaturę polską w Instytucie Języków i Literatur Słowiańskich. Przeprowadziła w Sztokholmie liczne seminaria i konferencje Mickiewiczowskie. Jest autorką książek i artykułów naukowych z zakresu języka, literatury i kultury. Zaangażowana w nauczanie języka polskiego w Szwecji. W 1999 roku odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.

Pan Tadeusz na szwedzki został przetłumaczony trzykrotnie: przez Alfreda Jensena w 1898 roku; przez Ellen Wester w 1926 (pod pseudonimem Ellen Weer) oraz przez Lennarta Kjellberga w 1987 roku. Szwedzi zainteresowali się twórczością Adama Mickiewicza dzięki niemieckojęzycznym przekładom jego utworów. Alfred Jensen (1859–1921) tłumaczył literaturę piękną z kilku języków słowiańskich. Porównywał Pana Tadeusza z utworami szwedzkich poetów romantycznych: Esaiasa Tegnéra i Johana Ludviga Runeberga. Pierwsze fragmenty Pana Tadeusza w szwedzkim tłumaczeniu ukazały się w roku 1897 w piśmie literackim „Finsk Tidskrift”, w którym tłumacz opublikował obszerny artykuł poświęcony polskiej epopei narodowej pt.: Pan Tadeusz Adama Mickiewicza. Studium literackie. Tłumaczenie całego utworu (bez Epilogu) ukazało się w 1898 roku z okazji setnej rocznicy urodzin wieszcza. Wydaniem pierwszego szwedzkiego przekładu epopei było oczywiście mocno zainteresowane polskie środowisko emigracyjne.

Drugie tłumaczenie Pana Tadeusza ukazało się w 1926 roku i zostało napisane prozą przez Ellen Wester (1873–1930), również bez Epilogu. Utwór ukazał się w serii „Literatura światowa. Wielkie arcydzieła”. Wester w posłowiu porównała epopeję do Hermana i Doroty Johanna Wolfganga Goethego. Tłumaczka zwraca uwagę na tło historyczne epopei, na jej charakter patriotyczny, przedstawia obraz społeczności szlacheckiej w Polsce.

W 1974 roku w piśmie literackim „Lyrikvännen” ukazały się fragmenty Pana Tadeusza w przekładzie Lennarta Kjellberga. Trzecie tłumaczenie poematu zostało napisane heksametrem. Lennart Kjellberg nie tylko przełożył epopeję, jest również autorem monografii Adama Mickiewicza w języku szwedzkim (Adam Mickiewicz. Życie i twórczość, 1981). W 1987 roku zakończył on pracę nad tłumaczeniem. Przekład (również bez Epilogu) ukazał się drukiem w wydawnictwie Tiden.

Pana Tadeusza zestawiano w Szwecji z wielkimi dziełami literatury europejskiej: Iliadą, Odyseją, Boską Komedią czy z eposem J. W. Goethego Herman i Dorota. Porównywano rolę Mickiewicza w literaturze polskiej do roli poetów narodowych Danii, Szwecji czy Finlandii. Tematyka poruszana w Panu Tadeuszu, obyczajowość poematu, barwne sceny – wszystkie te czynniki przyczyniły się do faktu, że uważa się epopeję w Szwecji za „encyklopedię polskości”.

„Jako tłumacz ośmielam się wyrazić przekonanie, że to sprawa honoru literatury szwedzkiej, która posiada stosunkowo bogatszą i lepszą literaturę przekładów niż jakikolwiek inny kraj, aby zanim stulecie dobiegnie końca włączyła do swego skarbca dzieło poety tej miary, co Mickiewicz, którego wymienia się w rzędzie największych geniuszów stulecia: obok Byrona, Goethego, Wiktora Hugo. Okoliczność natomiast, że nieszczęśliwa Polska obecnie nie posiada innej ojczyzny, jak tylko piękną swą mowę i wielkie historyczne i literackie tradycje, ta okoliczność powinna u przyjaciół sztuki jedynie zwiększyć sympatię dla narodu polskiego oraz obudzić zainteresowanie jego poezją. Tej ojczyzny duchowej nie zdoła zniweczyć żaden gwałt i będąc o tym przekonani, mamy prawo powiedzieć: Jeszcze Polska nie zginęła”.