„Inny był pożar poematu”. Konferencja Naukowa

„Inny był pożar poematu”.
Wątki wspólne w twórczości Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta
Konferencja NaukowA w ramach II Festiwalu Tradycji Literackich 

  • 30 listopada 2018 (piątek)

Twórczość Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta jest tematem przewodnim drugiego Festiwalu Tradycji Literackich odbywającego się w Muzeum Pana Tadeusza we Wrocławiu między 4 września a 30 listopada 2018 roku. W ramach tegorocznej edycji, wpisującej się tematycznie w ogólnopolskie obchody Roku Herberta, przygotowano wystawę rękopisów Juliusz Słowacki i Zbigniew Herbert komentują Muzeum Pana Tadeusza oraz zaplanowano szereg wydarzeń przybliżających poezję obu twórców różnym kręgom odbiorców, m.in. premierę Wyboru poezji Zbigniewa Herberta opublikowanego w serii Biblioteki Narodowej, konferencję metodyczną dla nauczycieli Dlaczego klasycy? Słowacki i Herbert w szkole, oprowadzania kuratorskie i poetyckie z udziałem aktorów czytających teksty prezentowane na wystawie, warsztaty: translatorskie, teatralne, twórczego pisania, poezji miganej, rodzinne, wernisaż fotografii oraz slam poetycki Słowacki vs. Herbert.

 Bogaty kalendarz festiwalowych imprez zamyka jednodniowa konferencja naukowa „Inny był pożar poematu”. Wątki wspólne w twórczości Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta. Do udziału zapraszamy pracowników naukowych, doktorantów i studentów. Pragniemy, by wystąpienia uczestników konferencji dotyczyły szeroko pojętych powinowactw pomiędzy twórczością poetów, jawnych i ukrytych związków łączących światy ich poetyckiej wyobraźni. Interesuje nas również rozpoznawanie wspólnych korzeni refleksji historiozoficznej i koncepcji estetycznych prezentowanych w utworach literackich Słowackiego i Herberta. Chcielibyśmy, by referaty i dyskusje odnosiły się do kwestii: poeta jako sumienie narodowe i jako etyczny trendseter, kultura śródziemnomorska: odwieczny kompleks i źródło dylematów egzystencjalnych, polityczny wymiar wyborów estetycznych poety, poezja jako perspektywa wartości społecznych, historia jako kontekst wiersza, czytelnik jako partner i jako uczeń poety.

Sugerowane obszary badawcze, związane z twórczością Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta, to między innymi:

  •  poetyckie powinowactwa i antagonizmy, pojedynki poetów;
  •  badania rękopiśmiennej spuścizny poetów;
  •  kategoria ironii;
  •  poeci wobec władzy: zaborczej i totalitarnej;
  •  wizje polskości i Polaków, tradycje patriotyczne;
  •  wątki profetyczno-apokaliptyczne;
  •  czas, natura i przemijanie jako tematy poezji;
  •  archetyp matki i kobiecości;
  •  wątki angelologiczne;
  •  intermedialność poezji;
  •  poetyckie testamenty;
  •  style odbioru, figury odbiorcy: projektowany czytelnik utworów;

  •  romantycy i klasycy z perspektywy kultury współczesnej: element aprobowanej i kwestionowanej tradycji literackiej.

Zgłoszenia tematów przyjmowane były do 31 października 2018.

Nie przewidujemy opłaty konferencyjnej. Pozytywnie zrecenzowane artykuły zostaną opublikowane w drugim numerze czasopisma „Interpretacje” wydawanego przez Muzeum Pana Tadeusza Zakładu Narodowego im. Ossolińskich bądź w Czasopiśmie Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Termin nadsyłania tekstów: 1 lutego 2019 (objętość: do 18 tys. zzs). Organizator zapewnia nocleg dla gości spoza Wrocławia.

program

9.00 | otwarcie konferencji
Marcin Hamkało, wicedyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
Inkwizytorzy są wśród nas

PANEL 1 | 9.15–10.15
Literatura dobra jest, panie. Szczęsny, w spokojnych czasach
Juliusz Słowacki, Horsztyński, akt II, scena IV
prowadzenie: Małgorzata Orzeł

9.15–9.30 | Ewa Grzęda, Uniwersytet Wrocławski
Słowacki i Herbert pytają o sens historii. Wernyhora i Marek Aureliusz jako dwie figury pamięci

9.30–9.45 | Maria Makaruk, Uniwersytet Warszawski

Gry z Hamletem. Słowacki i Herbert wobec lektury Shakespeare’a

 

9.45–10.00 | Ewa Woźniak-Wawrzyniak, Uniwersytet Wrocławski
Uczestnicy powstania listopadowego w utworach „Sowiński w okopach Woli” Juliusza Słowackiego i „Wąwóz Małachowskiego” Zbigniewa Herberta

10.00–10.15 | dyskusja

PANEL 2 | 10.1511.15

 

Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi

 

Juliusz Słowacki, Testament mój
prowadzenie: Maria Marszałek

10.15–10.30 | Małgorzata Kostuchowska, Uniwersytet Rzeszowski
Anioł nieludzki Herberta i anioł nadludzki Słowackiego. Obraz Boga wynikający z koncepcji angelologicznej poetów

10.30–10.45 | Karol Samsel, Uniwersytet Warszawski
Spod znaków Kordiana i Anhellego. Człowiek Herberta, antropologie Słowackiego

10.45–11.00 | Jakub Pyda, Uniwersytet Warszawski
Metafizyka ofiary. Juliusz Słowacki – Zbigniew Herbert

11.00–11.15 | dyskusja

11.15–11.45 |przerwa kawowa

PANEL 3 | 11.45–13.00

 

Sygnał podały syreny zaplątane włosami w kominach

 

Zbigniew Herbert, Żegluga
prowadzenie: Justyna Bajda

11.45–12.00 | Olga Taranek-Wolańska, Uniwersytet Wrocławski
„Epifanie w końcu muszą mieć jakiś sens”. Ironie Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta

12.00–12.15 | Małgorzata Peroń, Katolicki Uniwersytet Lubelski
„Zmierzyć się ze światem”. O trudzie podróżowania w twórczości Słowackiego i Herberta

12.15–12.30 | Anna Spiechowicz, Uniwersytet Jagielloński
Miejsce utracone. Ziemia ojczysta w twórczości Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta

12.30–12.45 | Magdalena Zaremba, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Sztuka w twórczości Słowackiego i Herberta. Miejsce wspólne czy osobne?

12.45–13.00 | dyskusja

PANEL 4 | 13.0014.00

 

Słowacki czytany przez Herberta i czytanie Herberta przez… Włochów. Recepcja

 

prowadzenie: Ewa Grzęda

13.00–13.15 | Grażyna Halkiewicz-Sojak, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Wiersze Juliusza Słowackiego w testamentalnych słowach i gestach Zbigniewa Herberta

13.15–13.30 | Joanna Adamowska, Szkoła Podstawowa im. II Tysiąclecia Wrocławia
Juliusz Słowacki w korespondencji Zbigniewa Herberta i Józefa Czapskiego

13.30–13.45 | Francesca Fornari, Università Ca’ Foscari di Venezia
„Wielki poeta, którego odkryłem rok temu”. O Herbercie we Włoszech

13.45–14.00 | dyskusja

14.00–14.30 | przerwa kawowa

APENDYKS

 

DEBATA

 

14.30 – 15.30 | Sytuacja czasopism naukowych i literackich w Polsce debata
prowadzenie: Marcin Hamkało, goście: Marcin Czerwiński, Krzysztof Mieszkowski, Mirosław Ratajczak

15.30 | zakończenie konferencji

________________________________________________
abstrakty

PANEL 1

  • dr hab. Ewa Grzęda prof. UWr, Uniwersytet Wrocławski
    Słowacki i Herbert pytają o sens historii. Wernyhora i Marek Aureliusz jako dwie figury pamięci
    Pytania o sens historii oraz funkcje i znaczenia historycznych, politycznych i kulturowych mitów, których nośnikami są różnego typu figury pamięci, należą do fundamentalnych problemów twórczości Juliusz Słowackiego i Zbigniewa Herberta. Wyżej wymienionych poetów łączy specyficzny sposób rozumienia i interpretowania historii oraz ukształtowanej na jej podstawie kultury pamięci związanej z kategorią „długiego trwania” plemienia, narodu etc. Podstawą analizy będzie fragment Snu srebrnego Salomei autorstwa Juliusza Słowackiego oraz wiersz Do Marka Aurelego Zbigniewa Herberta dedykowany Prof. Henrykowi Elzenbergowi. W wystąpieniu zostanie podjęta próba analizy porównawczej wybranych kreacji autorstwa Słowackiego i Herberta, nawiązujących do mitów historycznych Wernyhory i Marka Aureliusza (tu także poniekąd samego adresata wiersza Prof. Henryka Elzenberga).
  • dr Maria Makaruk, Uniwersytet Warszawski
    Gry z Hamletem. Słowacki i Herbert wobec lektury Shakespeare’a
    Tematem wystąpienia chciałabym uczynić zestawienie lektur Hamleta Williama Shakespeare’a, dokonanych przez Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta. Punktem odniesienia dla napisanego w 1952 roku szkicu Hamlet na granicy milczenia Herberta i przetwarzającego wątki hamletyczne Horsztyńskiego Słowackiego (1835) czynię zarówno Goetheańską interpretację postawy Hamleta z Lat nauki Wilhelma Meistra (1795), jak i twórczość obu poetów, w której pojawiają się wątki hamletyczne. Refleksje Słowackiego i Herberta na temat Hamleta zinterpretuję w kontekstach filozoficznym, historycznym i historycznoliterackim.
  • mgr Ewa Woźniak-Wawrzyniak, Uniwersytet Wrocławski
    Uczestnicy powstania listopadowego w utworach „Sowiński w okopach Woli” Juliusza Słowackiego i „Wąwóz Małachowskiego” Zbigniewa Herberta
    Wybrane utwory Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta podejmują temat śmierci czołowych postaci powstania listopadowego – generała Józefa Sowińskiego i Juliusza Małachowskiego. Celem wystąpienia będzie analiza dwóch narracji: wzniosłej, kreującej postać historyczną na symbol (Słowacki) i współczesnej, która odbrązawia bohatera utworu (Herbert). Analizie będzie towarzyszyć refleksja, czemu mają służyć wybrane utwory – tradycji patriotycznej czy osobistym przemyśleniom dwóch poetów.

PANEL 2

  • dr Małgorzata Kostuchowska, Uniwersytet Rzeszowski
    Anioł nieludzki Herberta i anioł nadludzki Słowackiego. Obraz Boga wynikający z koncepcji angelologicznej poetów
    Celem referatu będzie opis obrazu Boga, wyłaniający się z analizy motywów angelologicznych podejmowanych przez Słowackiego i Herberta. Przedstawię wspólne obydwu poetom: erudycyjną znajomość Biblii, nawiązania do teologii i ikonografii chrześcijańskiej, a także scharakteryzuję różnice w ujęciu typologicznym aniołów. Interesować mnie będą zagadnienia takie jak: anioł w Biblii (wątki, sprzeczności, pytania), teologia chrześcijańska (kto i jak wpłynął na koncepcje poetów?), podobieństwa i różnice w interpretacji tych samych dzieł, ikonografia „wpisana” w poezję, anioł w filozofii genezyjskiej Słowackiego i świecie poetyckim Herberta.
  • dr Karol Samsel, Uniwersytet Warszawski
    Spod znaków Kordiana i Anhellego. Człowiek Herberta, antropologie Słowackiego
    Celem studium jest omówienie dwóch – jak wiele na to wskazuje – fundamentalnych dla Herberta modeli antropologicznych Juliusza Słowackiego: Kordiana (o którym w swojej publikacji Światy z marzenia. Echa romantyczne w poezji Zbigniewa Herberta pisała Małgorzata Mikołajczak) oraz Anhellego (w którego wypadku należy ocenić przede wszystkim to, czy tzw. angelologia poetycka autora Struny światła nie wyrastała z potrzeby całkowitej [bezwyjątkowej?] rewizji „anhellicznych marzeń” autora wiersza Anioł ognisty – mój anioł lewy…).
  • mgr Jakub Pyda, Uniwersytet Warszawski
    Metafizyka ofiary. Juliusz Słowacki – Zbigniew Herbert
    Zagadnienie ofiary pozwala odnieść twórczość Słowackiego i Herberta do fundamentalnych dla nich problemów: historii i cierpienia. Celem wystąpienia jest wykazanie zasadniczej różnicy w rozumieniu tego pojęcia przez obu poetów. Zestawienie dzieł Słowackiego z okresu genezyjskiego oraz utworów Herberta, w których mierzy się on z wyrokami dziejów i tragizmem mitów, ma wskazać na etyczne, antropologiczne, a nawet metafizyczne konsekwencje postaw przyjętych przez tych artystów wobec fenomenu ofiary.

PANEL 3

  • dr Olga Taranek-Wolańska, Uniwersytet Wrocławski
    „Epifanie w końcu muszą mieć jakiś sens”. Ironie Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta
    Jednym z najistotniejszych punktów wspólnych w twórczości Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta jest kategoria ironii. Uwzględniając fakt, że w badaniach literackich wyróżnia się kilka rodzajów tej kategorii (elementarny podział obejmuje: ironię retoryczną, ironię sokratejską oraz ironię romantyczną), w wystąpieniu skoncentruję się na jej językowym żywiole. Wyznaczę różne funkcje ironii Słowackiego i Herberta, za pomocą tego zabiegu określę stosunek obu poetów do dziedzictwa kultury śródziemnomorskiej jako odwiecznego kompleksu i źródła dylematów egzystencjalnych. Materiałem wyjściowym do analizy i interpretacji będą dwa teksty – poemat dygresyjny Słowackiego Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu (czytany w kontekście gatunkowym) oraz zbiór krótkich form narracyjnych Herberta pt. Król mrówek.
  • dr Małgorzata Peroń, Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II
    „Zmierzyć się ze światem”. O trudzie podróżowania w twórczości Słowackiego i Herberta
    Juliusz Słowacki i Zbigniew Herbert to dwaj poeci, dla których podróże były zarówno doświadczaniem różnorodności i piękna świata, jak i źródłem inspiracji twórczej. W centrum rozważań chcę postawić poemat Słowackiego Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu oraz utwory eseistyczne Zbigniewa Herberta (Labirynt nad morzem, Barbarzyńca w ogrodzie, Martwa natura z wędzidłem), które mogą być odczytane jako swoiste reportaże z podróży. Kontekstami będą korespondencja oraz inne utwory poetyckie, w których widoczne są ślady doświadczenia peregrynacji oraz pojawia się poetycka wykładnia rozumienia podróży jako metafory ludzkiego życia.
  • mgr Anna Spiechowicz, Uniwersytet Jagielloński
    Miejsce utracone. Ziemia ojczysta w twórczości Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta
    Juliusza Słowackiego i Zbigniewa Herberta łączy nie tylko doniosłość twórczości, lecz także kresowa tożsamość i podejmowany w utworach wątek oddalenia od rodzinnych stron. Niniejszy referat będzie próbą przedstawienia, jak ukazywane jest w twórczości pisarzy miejsce urodzenia, jakie są sposoby obrazowania i postrzegania przez poetów ojczystego kraju, a także miejsc młodości. Zwrócę również uwagę na strategie pamięci obecne w omawianej poezji oraz na sensy uniwersalne związane z opowieścią o rodzinnych stronach. Podejmę próbę odpowiedzi na pytanie, czy istnieje możliwość powrotu do miejsca utraconego.
  • mgr Magdalena Zaremba, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
    Sztuka w twórczości Słowackiego i Herberta. Miejsce wspólne czy osobne?
    Referat ma na celu rekonesans poglądów estetycznych jednego z najsłynniejszych romantyków polskich, Juliusza Słowackiego, oraz twórcy dwudziestowiecznego, Zbigniewa Herberta, w odniesieniu do zagadnienia korespondencji sztuk. Skupię się na analizie fragmentów twórczości i próbie udzielenia odpowiedzi na pytanie postawione w tytule wystąpienia. Punktem odniesienia staną się refleksje o procesie tworzenia, zwłaszcza zaś – rozumiana szeroko – refleksja o sztuce pojawiająca się na kartach dzieł obydwu twórców.

PANEL 4

  • prof. dr hab. Grażyna Halkiewicz-Sojak, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
    Wiersze Juliusza Słowackiego w testamentalnych słowach i gestach Zbigniewa Herberta
    W wystąpieniu omówione zostaną zagadnienia: antyromantyczny Pan Cogito? – czyli o sygnałach krytycznego dystansu Zbigniewa Herberta wobec poezji romantycznej.
    Powrót romantyków (w refleksji Herberta o zadaniach poezji; w związku z poszukiwaniem wzoru postawy heroicznej – wątek spartański u Słowackiego i Herberta).
    Testamentalne powroty do Słowackiego (Słowo na wieczorze poetyckim w warszawskim Teatrze Narodowym 28. maja 1998 roku; płyta Zbigniew Herbert czyta swoje wiersze – maj 1998; Epilog burzy, 1998). Sowiński w okopach Woli – znaczenie wiersza.
    „Tkanina” Herberta i „dywanik” Słowackiego.
  • dr Joanna Adamowska, Szkoła Podstawowa im. II Tysiąclecia Wrocławia
    Juliusz Słowacki w korespondencji Zbigniewa Herberta i Józefa Czapskiego
    Szkic stanowi próbę rekonstrukcji wizerunku Juliusza Słowackiego, jaki wyłania się z listów Zbigniewa Herberta i Józefa Czapskiego. Na podstawie korespondencji obydwu twórców oraz świadectw tekstowych omawiam konteksty biograficzne, historyczne i literackie, w których nazwisko wybitnego romantyka jest przywoływane. Ukazuję, jak twórczość Słowackiego, interpretowana przez Czapskiego i Herberta w wieloletnim, korespondencyjnym dialogu, stała się elementem ich relacji, ujawniającym duchowe powinowactwo artystów.
  • prof. dr hab. Francesca Fornari, Università Ca’ Foscari Venezia
    „Wielki poeta, którego odkryłem rok temu”. O Herbercie we Włoszech
    Tematem referatu będą wybrane aspekty dziejów recepcji twórczości Herberta we Włoszech, od lat 60. ubiegłego wieku po dzień dzisiejszy: tłumaczenia i punkty zwrotne recepcji, wizerunek poety wyłaniający się z recenzji, Herbert w oczach pisarzy włoskich, obecność jego twórczości w sieci.

________________________________________________

Organizator:
Muzeum Pana Tadeusza Zakładu Narodowego im. Ossolińskich

Partner:
Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego

Komitet naukowy:
dr Marcin Hamkało, wicedyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
dr hab. Justyna Bajda, prof. UWr

Komitet organizacyjny:
Maria Marszałek
maria.marszalek@ossolineum.pl

Dobromiła Jankowska
dobromila.jankowska@ossolineum.pl

dr Joanna Adamowska
joanna.adamowska@gmail.com

________________________________________________


Festiwal Tradycji Literackich dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury.

* * * *

Patronat medialny:

TVP Kultura, TVP 3 Wrocław, Gazeta Wrocławska, Naszemiasto.pl, Radio Luz, O.pl Polski Portal Kultury, Booklips.pl, Wroclife.pl, Radio Wrocław, Radio RAM, Radio Wrocław Kultura