Czarna Sztuka. Arcydzieła

Ossolińskie stare druki na fotografiach

Stając oko w oko ze starymi drukami, widz bywa zaskoczony, że książki mające ponad trzysta lub pięćset lat wyglądają tak dobrze, często zapominając, iż stare druki są w całości wytworami rąk ludzkich, a jakość pracy rzemieślników spowodowała nadanie tym skarbom nazwy zabytków czarnej sztuki.

Historia książki drukowanej rozpoczęła się w 1455 roku za sprawą Johannesa Gutenberga z Moguncji. Pierwsze dzieła wydane w XV wieku nazwano inkunabułami, od łacińskiego in cunabulis – w powijakach, w kołysce. Początkowo książka drukowana przypominać miała rękopis: w druku stosowano skróty, a inicjały i inne motywy dekoracyjne malowano ręcznie. Z czasem odkryto potencjał drukarstwa: możliwość powielania w niezmienionej wersji kilkuset egzemplarzy tekstu, ale także wzbogacania go ilustracjami i ozdobnikami przy pomocy technik typograficznych.

Od XVI stulecia wszystkie elementy zdobnicze książki powstawały już przy pomocy technik drukarskich: w prasach tłoczono sztychowane karty tytułowe, niekiedy stosując druk czerwono-czarny, rozdziały rozpoczynały efektowne inicjały, a poszczególne strony ujmowano w finezyjne, ornamentalne ramy. Pojawiły się ilustracje drzeworytowe lub odbijane z płyt miedziorytniczych. Każda karta była w takim przypadku najpierw zadrukowywana tekstem, a potem wzbogacana o ryciny. W ten sposób książki powstawały do 1830 roku, chociaż umowną granicą czasową „starych druków” jest rok 1800.

Na wygląd starych druków wpływ mieli także ich właściciele, którzy w zależności od posiadanych środków, oprawiali kupione u drukarza składki w bukowe deski obciągnięte skórą lub pergaminem. Na skórze pojawiały się zdobienia tłoczone ślepo lub złotem. Dla dzieł religijnych zamawiano najdroższe okładki z aksamitu lub srebra. Podpisywano się na kartach tytułowych, wklejano ekslibrisy lub umieszczano na okładkach superekslibrisy, zazwyczaj zbudowane z rodowego herbu i inicjałów posesora.

Wystawa Czarna sztuka. Arcydzieła. Ossolińskie stare druki na fotografiach w Muzeum Pana Tadeusza prezentuje wyimek historii dawnej książki zapisanej w strukturze czerpanego papieru, wygięciach pergaminu, kształcie czcionek, technice ilustracji, oprawach oraz jej wyjątkowe piękno.

fot. Roland Okoń