Od rękopisu do druku –
„Pan Tadeusz” w różnych wydaniach i przekładach
- 4 lipca–31 grudnia 2025
- oprowadzanie kuratorskie: 12 lipca 2025 (sobota), godz. 12.00
- kuratorki: Magdalena Sudoł, Justyna Zimna
- Muzeum Pana Tadeusza
Oddział Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
Rynek 6, Wrocław
- wystawa stała Rękopis „Pana Tadeusza”, sala Biblioteka
- wstęp w ramach biletu do muzeum
Zapraszamy na wyjątkową wystawę poświęconą historii wydawniczej „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. Prezentowany zbiór – od pierwszych edycji z XIX wieku, poprzez ilustrowane publikacje, aż po współczesne przekłady na języki całego świata – ukazuje, jak narodowa epopeja żyła i zmieniała się przez blisko dwa stulecia.
Ekspozycja „Od rękopisu do druku – Pan Tadeusz w różnych wydaniach i przekładach”, dostępna w sali Biblioteka, będącej częścią wystawy stałej „Rękopis Pana Tadeusza”, stanowi jej doskonałe uzupełnienie.
Adam Mickiewicz pisał „Pana Tadeusza” przez blisko dwa lata. Już w połowie pracy nad dziełem wiedział, że znacznie przekroczyło ono pierwotne założenia objętościowe. Niezwykle interesujący wydaje się również sam proces wydawniczy, który trwał dziesięć tygodni i był dla poety wyjątkowo nużący. Mickiewicz wspominał o tym w liście do swojego przyjaciela Edwarda Odyńca:
„Pierwszy tom Tadeusza wkrótce z druku wyjdzie, ale go nie puścimy, aż się drugi skończy. Miałem w pisaniu rozrywkę, a teraz w nudach korekty nijakie contre-coup przeciwko splinom gwałtownym, którę mię często jak grajcarem w sercu wiercą; ale wiesz, że zawsze w sobie troski zamykam i nikt nie wie, jak mi czasem żyć ciężko”.
To niepowtarzalna okazja, by przyjrzeć się z bliska historii jednego z najważniejszych tekstów polskiej literatury, przetłumaczonego na trzydzieści cztery języki i wpisanego w 2014 roku na Polską Listę Krajową Programu UNESCO „Pamięć Świata”.
O wystawie
Prezentowane na wystawie wydania „Pana Tadeusza” pochodzą ze zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Wśród nich znajduje się słynny paryski pierwodruk z 1834 roku. Nakład tego wydania wyniósł trzy tysiące egzemplarzy, szacuje się, że do dziś zachowało się około tysiąca. Ossolineum posiada trzy egzemplarze – jeden z nich pokazywany jest na wystawie.
Wyeksponowano także pierwsze wydania „Pana Tadeusza” opublikowane na ziemiach polskich, które ukazały się dopiero w 1858 roku. Niestety poemat został wówczas poddany surowej cenzurze – usunięto z niego niemal czterysta wersów. Cenzor zaboru rosyjskiego skreślił wszystkie fragmenty dotyczące walki o niepodległość, nawołujące do jedności narodu polskiego, a także te, które w sposób humorystyczny przedstawiały rosyjskich urzędników.
Ważnym elementem wystawy są ilustrowane wydania „Pana Tadeusza”. Niezwykle plastyczna treść poematu od zawsze pobudzała wyobraźnię ilustratorów. Już w latach 80. XIX wieku zaczęły się pojawiać bogato ilustrowane publikacje. Najsłynniejsza z nich, z ilustracjami Elwiro Michała Andriollego, została wydana w 1882 roku przez lwowskiego wydawcę Hermana Altenberga. Kolejne ważne wydanie, również ilustrowane, ukazało się w 1898 roku z okazji setnej rocznicy urodzin Adama Mickiewicza. Kazimierz Alchimowicz stworzył do niego dwanaście całostronicowych ilustracji oraz dwanaście winiet nawiązujących do poszczególnych ksiąg. Na wystawie można podziwiać również współczesne opracowania graficzne autorstwa m.in. Józefa Wilkonia i Juliana Bohdanowicza.
Istotną część ekspozycji stanowią tłumaczenia „Pana Tadeusza”. Pierwsze przekłady – na język niemiecki i francuski – ukazały się wkrótce po publikacji poematu. Łącznie epopeja została przełożona na trzydzieści cztery języki.
Wystawa „Od rękopisu do druku – Pan Tadeusz w różnych wydaniach i przekładach” prezentuje wyjątkowe wydania poematu w tłumaczeniach m.in. na język gruziński, koreański, hebrajski, esperanto, a nawet kaszubski.
Zachęcamy do odwiedzenia ekspozycji o historii wydawniczej jednego z najważniejszych dzieł literatury polskiej – „Pana Tadeusza”.
Prezentowane obiekty:
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historja szlachecka z r. 1811 i 1812, we dwunastu księgach, wierszem”, wydanie: Alexander Jełowicki, t. 1-2, Paryż 1834
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z r. 1811 i 1812, we dwunastu księgach wierszem”, ilustracje: Julian Bohdanowicz oraz Andrzej Heidrich, Zamość 1997
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli ostatni zajazd na Litwie, z 12 kartonami i 12 rysunkami specyalnie przygotowanemi dla tej edycyi przez Kazimierza Alchimowicza”, ilustracje: Kazimierz Alchimowicz, Warszawa 1898
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz, księgi: I-VI” [w:] „Pisma Adama Mickiewicza. Wydanie nowe, znacznie powiększone z portretem autora”, wydanie: Samuel Henryk Merzbach, t. 3, Warszawa 1858
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz, księgi: VII-XII” [w:] „Pisma Adama Mickiewicza. Wydanie nowe, znacznie powiększone z portretem autora i ośmią rycinami na stali”, wydanie: Samuel Henryk Merzbach, t. 4, Warszawa 1858
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz or The Last Foray in Lithuania A story of the Gentry from 1811 and 1812 Comprising Twelve Books in Verse”, Nowy Jork 2018 Tłumaczenie na język angielski: Bill Johnston
- Adam Mickiewicz, „Monsieur Thadée de „Sopliça” ou Le dernier procès en Lithuanie sui generis. Récit historique en douze chants par Adam Miçkiewicz”, Paryż 1877 Tłumaczenie na język francuski: Konstanty Przezdziecki
- Adam Mickiewicz, „Ṗan Ṭadeyʼẇš ʼŵ Ha-K̇nesiyah ha-ʼaḥarŵnah ḃ-Liyṭah, meʼet ʼAdam Miyṣqebiyṣ'”, Warszawa 1921 Tłumaczenie na język hebrajski: Joseph Lichtenbaum
- Adam Mickiewicz, „Ṗʼan Ṭʼadʻeẇš הער טאַדעוש”, Lwów 1939 Tłumaczenie na język jidysz: Dawid Kenigsberg
- Adam Mickiewicz, „Pan T'adeozi anu Ukanaskneli t'avdasxma Litvaši aznaurt'a ambavi 1811–1812 clebši t'ormet cignad da lek'sad t'k'muli პან თადეოზი ანუ უკანასკნელი თავდასხმა ლიტვაში აზნაურთა ამბავი 1811–1812 წლებში თორმეტ წიგნად და ლექსად თქმული”, Warszawa 2011 Tłumaczenie na język gruziński: Witalis Ugrechelidze
- Adam Mickiewicz, „Gospodin Tadija ili Posljednji porob u Litvi. Plemićka pripovijest iz godine 1811 i 1812 u dvanaest pjevanja”, Zagrzeb 1893 Tłumaczenie na język chorwacji: Tomislav Maretić
- Adam Mickiewicz, „Herr Tadeusz eller Den sista utmätningen i Litwa. En adelshistoria från åren 1811 och 1812 i tolf sånger”, Sztokholm 1898 Tłumaczenie na język szwedzki: Alfred Jensen
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz eli Viimeinen pakkoluovutus Liettuassa. Aatelistarina vuosilta 1811 ja 1812”, Porvoo 1921 Tłumaczenie na język fiński: Victor Kustaa Trast
- Adam Mickiewicz, „Sinjoro Tadeo aŭ Lasta armita posedopreno en Litvo”, Warszawa 1918 Tłumaczenie na język esperanto: Antoni Grabowski
- Adam Mickiewicz, „Pans Tadeušs jeb Pedejais iebrukums Lietuva. Vēsturisks 1811–1812 gada šlahtas dzīves stāsts divpadsmit grāmatās dzejā”, ilustracje: Elwiro Michał Andriolli, Ryga 1964 Tłumaczenie na język łotewski: Jāzeps Osmanis
- Adam Mickiewicz, „Pón Tadeùsz to je Òstatny najachùnk na Lëtwie. Szlacheckô historiô z rokù 1811 i 1812 w dwanôsce knégach wiérszã”, ilustracje: Jarosław Wróbel, Wejherowo-Gdańsk 2012 Tłumaczenie na język kaszubski: Stanisław Janke
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusi. Lithuaniaeseoui majimak jayajeudu 1811–1812 nyeon pollandeu Kwijoktzului yeoksa 타데우시 씨”, Seul 2005 Tłumaczenie na język koreański: Byung Kwon Cheong
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, [w:] „Pisma Adama Mickiewicza na nowo przejrzane, dopełnione i za zezwoleniem jego w tém siódmem s kolei wydaniu do druku podane”, wydanie: Alexander Chodźko, t. 1, Paryż 1844
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historya szlachecka z 1811–1812 roku”, ilustracje: Elwiro Michał Andriolli, Lwów 1882
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historja szlachecka z r. 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”, t. 1-2, Warszawa 1987
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Poemat. Wydanie skrócone z objaśnieniami i portretem poety”, Warszawa 1888
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach”, ilustracje: Lech Majewski, Warszawa 1998
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”, ilustracje: Marek Szyszko, Warszawa 1998
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”, ilustracje: Janusz Stanny, Warszawa 1986
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”, ilustracje: Jan Marcin Szancer, Poznań 1991
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historya szlachecka z roku 1811 i 1812 w dwunastu księgach”, ilustracje: Stanisław Masłowski, Łódź 1906
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz oder Die letzte Fehde in Litauen. Versepos”, ilustracje: Antoni Uniechowski, Monachium 1963 Tłumaczenie na język niemiecki: Hermann Buddensieg
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”, ilustracje: Józef Wilkoń, Poznań 2015
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, ilustracje: Tadeusz Gronowski, Warszawa 1950
- Adam Mickiewicz, „Pán Tadeáš alebo Posledný nájazd na Litve”, posłowie: Jozef Marušiak, opracowanie: Pavol Winczer, Bratysława 1962 Tłumaczenie na język słowacki: Rudolf Skukálek
- Scenariusz roboczy według poematu „Pan Tadeusz. Ostatni zajazd na Litwie”, wersja VIII, tom 1, karta 115, Warszawa 1998 Egzemplarz z odręcznymi notatkami reżysera – Andrzeja Wajdy
- Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz czyli Ostatni zajazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 we dwunastu księgach wierszem”, Warszawa 1993 Egzemplarz z odręcznymi notatkami reżysera – Andrzeja Wajdy
- „Pan Tadeusz”, reż. Andrzej Wajda (Francja, Polska 1999)