W szóstym odcinku podcastu W księgarni Dobromiła Jankowska opowiada o przekładach Pana Tadeusza na język niemiecki – od XIX i XX wieku powstało ich już kilkanaście, choć znawcy twierdzą, że epopeja wciąż nie znalazła „swojego” tłumacza i żaden z dotychczasowych nie jest idealny. 

Pierwsze tłumaczenie całości (Herr Thaddäus oder der letzte Sajasd in Lithauen) opublikowano już w 1836 roku, a więc dwa lata po ukazaniu się oryginału. Wykonał je Richard Otto Spazier (1803-1854) pisarz, tłumacz i wydawca, jeden z orędowników walki o niepodległość Polski. Adam Mickiewicz nie był zadowolony z tego przekładu, a szczególnie z nieprawdziwej informacji zamieszczonej na karcie tytułowej, jakoby Spazier pracował nad dziełem wspólnie z pisarzem. W liście do Antoniego Edwarda Odyńca (z Paryża, [koniec grudnia 1836 – początek stycznia 1837]) AM pisał: „Czytałeś zapewne tłumaczenie niemieckie Pana Tadeusza, albo o nim słyszałeś. Oszust Spazir [sic!] wydrukował, że to ja gemeinschaftlich z nim pracowałem, a jam ledwie początek słyszał!”.

Już w 1879 pojawił się kolejny przekład, tym razem Alexandra Pechnika (1854-1935) – były to fragmenty utworu, opublikowane w zbiorowym wydaniu, wraz z tekstem Goethego: Goethe's „Hermann und Dorothea” und „Herr Thaddäus oder Der letzte Einritt in Lithauen” von Mickiewicz – ten druk wciąż jest dostępny w niemieckich księgarniach, także internetowych.

Albert Weiss (1831-1907) wykonał drugie tłumaczenie całości Pana Tadeusza, które ukazało się w Lipsku w 1882 roku. Niedługo potem, tuż przed końcem wieku, wydano jedno z trzech najpopularniejszych wydań polskiej epopei w Niemczech, w przekładzie Siegfrieda Lipinera (1856-1911). Lipiner był poetą i dramaturgiem, podziwianym m.in. przez Richarda Wagnera i Fryderyka Nietzschego, ale w niemieckojęzycznych kręgach literackich jest znany głównie jako tłumacz poezji Mickiewicza. Jego Pan Tadeusz jest dostępny w muzealnym sklepie oraz wielokrotnie wznawiany, w niemieckich księgarniach.

W 1921 Robert Steingraber przygotował kolejne tłumaczenie całości utworu, a w 1954 ukazały się fragmenty (Koncert Jankiela), wykonane w 1934 roku przez Aleksandra Winklewskego i Spiridiona Wukadinovicia (1870-1938), austriackiego germanistę, literaturoznawcę, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Pierwszy prawdziwie współczesny przekład całości zaproponował Walter Panitz (naprawdę Carl August von Pentz) w 1955 roku. O Panitzu wiadomo niewiele – wywodził się z meklemburskiej szlachty polskiego pochodzenia, z rodziny, w której istniała tradycja, że najstarszy syn musi mówić po polsku. Panitz pracę nad Panem Tadeuszem rozpoczął prawdopodobnie jeszcze podczas pierwszej wojny światowej i trwała ona około czterdziestu lat. Przełożył on również wiele innych utworów polskich romantyków, część publikował w periodyku „Mickiewicz-Blätter”.

Najsłynniejszym tłumaczem Pana Tadeusza pozostaje Hermann Buddensieg (1893-1976), wielki popularyzator polskiej literatury w Niemczech, który „zakochał się” w Mickiewiczu, gdy odkrył jego twórczość przy okazji badań nad Goethem. To Buddensieg założył w Heidelbergu „Mickiewicz-Blätter”, gdzie publikował przekład (własne i innych) utworów m.in. Tuwima, Jastruna, Baczyńskiego, Słonimskiego, a także pierwsze niemieckie teksty Iwaszkiewicza, Vincenza czy Parandowskiego. Pismo ukazywało się trzy razy do roku, każdy numer miał około stu stron. Buddensieg promował też pierwsze próbki translatorskie wybitnego tłumacza Karla Dedeciusa.

Buddensieg w przekładzie posługiwał się bliskim niemieckiemu czytelnikowi heksametrem, w tekst powplatał polonizmy, zachowując tzw. „kolory lokalny” (np. kontusz, żupan, chłodnik, bigos, imiona własne: Pan Tadeusz, Zosia, Wojski). Wydanie zawierało też objaśnienia Adama Mickiewicza, skorowidz nazwisk i skorowidz rzeczowy oraz obszerne posłowie autorstwa tłumacza. Ten przekład wciąż uważany jest za najbliższy oryginałowi.

W 1977 roku ukazał się w Wiedniu kolejny – autorstwa Walburga Friedenberga, a w 2014 roku Hans Gregor Njemz (ur. 1978) poinformował o ukończeniu swojego, jak dotąd nieopublikowanego przekładu Pana Tadeusza.