Czarna sukienka. Patriotki w walce o wolność

Opozycjonistki „Solidarności” były spadkobierczyniami uczestniczek Powstania Styczniowego i wiele się od nich nauczyły. Pomimo różnicy epok dzielącej wydarzenia lat 1863 i 1981 postawy kobiet w walce o suwerenność kraju pozostały niezmienne. Za wszelką cenę, często z narażeniem życia i zdrowia, sprzeciwiały się panującej władzy. Były prześladowane, bite, więzione, szantażowane i zastraszane. Ukrywały spiskowców, organizowały zbiórki jedzenia – były kurierkami, łączniczkami, sanitariuszkami.

Kobiety Powstania Styczniowego w ramach masowego protestu politycznego przywdziały żałobne stroje, nosiły tak zwaną „czarną biżuterię”: broszki, naszyjniki, bransolety, kolczyki. Biżuterię wykorzystywano do celów propagandowych i wykonywano z tanich, ogólnie dostępnych materiałów. Na ekspozycji pokazano proces wejścia czarnej biżuterii do kanonu symboliki patriotycznej, ukształtowanej w latach 1861–1864, wznowionej w czasie I wojny światowej, stanowiącej symbolikę Odrodzonej Polski, noszonej podczas II wojny, a także w okresie „Solidarności”. W latach 80. XX wieku internowane kobiety w geście sprzeciwu haftowały lub wyszywały na swetrach, koszulach, skarpetach czy szalikach symbole „Solidarności”. Powstawały ręcznie wyrabiane krzyżyki z orzełkami w koronie, medaliony, pierścionki, bransolety, różańce.

W narrację ekspozycji wpleciono krótkie życiorysy i dokonania tak barwnych postaci jak autorki pamiętników Emilia ze Szwarców Heurichowa oraz jej córka Teodora z Heurichów Kiślańska, powieściopisarka Eliza Orzeszkowa, uczestniczka wielu manifestacji patriotycznych Anna Henryka Pustowójtówna, działaczka społeczna Zofia Romanowiczówna, a także autorka opracowania „Ciche bohaterki” Maria Bruchnalska. Nie sposób nie wspomnieć również o kobietach takich jak Joanna Lenartowicz, Jadwiga Kryńska, Janina Drabowska, Wanda Kołodziejczyk czy Grażyna Kuroń, które straciły życie lub zdrowie w wyniku działań służb PRL.

Na wystawie oprócz eksponatów ze zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich zobaczymy obiekty wypożyczone z prywatnej kolekcji Wojciecha Postuły – antykwariusza, pasjonata historii Polski, miłośnika pamiątek historycznych – oraz ze zbiorów Jacka Dehnela – pisarza, kolekcjonera fotografii, tłumacza. Na ekspozycji znajdą się również: rekonstrukcja sukni żałobnej wykonana przez Elżbietę Dunin-Wąsowicz oraz kopia chorągwi z okresu Powstania Styczniowego wykorzystywane przez oddziały powstańcze lub niesione na czele procesji i demonstracji – przedmioty te prezentujemy dzięki uprzejmości Zamku Królewskiego w Warszawie – Muzeum. 

Na wystawie będzie można przyjrzeć się nie tylko czarnej biżuterii (pierścienie, naszyjniki, bransolety, broszki), ale i elementom stroju żałobnego, biżuterii patriotycznej z przełomu XIX i XX wieku, modlitewnikom, drukom ulotnym, rękopisom, fotografiom, drzeworytom, akwarelom. Zaprezentujemy również dokumenty filmowe z udziałem więźniarek politycznych z okresu „Solidarności”; unikalne zdjęcia z demonstracji; odzież i biżuterię patriotyczną oraz piosenki w wykonaniu internowanych „gołdapianek”. Materiały zostały pozyskane między innymi z Europejskiego Centrum Solidarności, Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”, z Ośrodka KARTA oraz od prywatnych właścicieli: Apolonii Dwurnik, Bogny Janiec i Anny Skrzeszewskiej.

Kuratorkami wystawy są Małgorzata Orzeł, Magdalena Sozańska, Magdalena Sudoł. Kuratorką części wystawy poświęconej czasom „Solidarności” jest Marta Dzido.

W programie wydarzeń towarzyszącym wystawie znajdą się między innymi oprowadzania, warsztaty haftu zaangażowanego, warsztaty graficzne oraz warsztaty tworzenia biżuterii dla dzieci i młodzieży, pokazy filmowe, wykład popularyzatorski pt. „Piątki”, „Entuzjastki”, „Kumy” „Klaudynki”, „Komitety niewiast” – Polki w Powstaniu Styczniowym oraz debata poświęcona patriotkom.