Dziady. Przejście

Stanisław Wyspiański, który jako pierwszy podjął próbę wystawienia względnej całości Mickiewiczowskich „Dziadów”, pisał o swoim projekcie inscenizacyjnym: „To będzie się w teatrze grać, co znamy wszyscy, co cała publiczność polska na pamięć zna”. Słowa autora „Wyzwolenia” wskazują na określony sposób funkcjonowania arcydramatu w polskiej kulturze, jego siłę, która od czasów Wyspiańskiego uległa przecież intensyfikacji.

Przejście przez muzealną ekspozycję jest spotkaniem z unikatowymi obiektami z kolekcji Ossolineum oraz kilkoma wybranymi wątkami „Dziadów”: poczynając od materii czysto tekstowej, okolicznościami powstania poszczególnych części, po szerokie spojrzenie na obrzędowy charakter dzieła i zawarty w nim motyw starcia dobra ze złem. Niezwykle istotną płaszczyzną wystawy jest problem inscenizacji arcydramatu oraz towarzyszące mu przekonanie o pewnej romantycznej „asceniczności”. Mickiewicz w swojej słynnej „Lekcji XVI” mówił o „dwóch warstwach odrębnych” dramatu słowiańskiego, „napisaniu” i „wystawieniu”: „Dramat wymaga osadzenia na ziemi: potrzeba gmachu teatralnego, aktorów, potrzeba pomocy wszystkich rodzajów sztuki. W dramacie poezja przechodzi w działanie wobec widzów”. To kolejne „przejście” prowadzi do unaocznienia strategii inscenizacyjnych obranych przez najwybitniejszych twórców teatru, mierzących się z tekstem Mickiewicza. Sceniczne interpretacje arcydramatu zaistnieją w przestrzeni ekspozycji dzięki szeregowi autentycznych źródeł i dokumentacji, obiektom scenograficznym i kostiumom, fotografiom, fragmentom rejestracji, wspomnień, komentarzy  – poczynając od zamysłu Stanisława Wyspiańskiego, przez inscenizacje Leona Schillera, Jerzego Grotowskiego, Kazimierza Dejmka, Konrada Swinarskiego, Jerzego Grzegorzewskiego do spektakli wrocławskich: Kazimierza Brauna, Moniki Strzępki i Pawła Demirskiego. Ze szczególną uwagą potraktowany zostanie projekt „Dziadów” bez skrótów Michała Zadary (Teatr Polski we Wrocławiu). Zgromadzone w sali „Powidoki” materiały są świadectwem złożonego i wieloetapowego procesu twórczego, którego wynikiem był kilkunastogodzinny spektakl – Święto Zmarłych i Święto Teatru jednocześnie.

Finał ekspozycji porusza problem politycznego „pobudzania do działania duchów opieszałych”, mitu siły sprawczej „Dziadów”. Kumulacja wielopoziomowych konfliktów, określana lakonicznie mianem Marca ’68, stanowi przejście od dramatu scenicznego do dramatu społecznego. Proces ten obrazujemy na podstawie losu konkretnej jednostki – biografii matematyka i wykładowcy Uniwersytetu Wrocławskiego Stanisława Hartmana, odsuniętego od pracy dydaktycznej w wyniku antysemickiej nagonki. Szeroki kontekst wydarzeń 1968 roku, który na zawsze zmienił oblicze Europy, ilustrują również zdjęcia dotyczące inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację oraz komentarze prasy zagranicznej.

Na wystawie oprócz eksponatów ze zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich zobaczymy obiekty wypożyczone z Narodowego Starego Teatru im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Instytutu Teatralnego im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, Wrocławskiego Teatru Współczesnego im. Marii i Edmunda Wiercińskich, Teatru Polskiego we Wrocławiu oraz z kolekcji prywatnej profesor Magdaleny Raszewskiej. Zaprezentujemy również dokumenty archiwalne dotyczące protestów społecznych, będących odpowiedzią na wydarzenia Marca ’68. To między innymi archiwalia byłej Służby Bezpieczeństwa przechowywane w Instytucie Pamięci Narodowej, dokumenty pochodzące z Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, materiały fotograficzne Telewizji Polskiej, Centrum Historii Zajezdnia oraz Polskiej Agencji Prasowej.